پیری پوست چیست؟
پیری پوست یا skin ageing یک فرآیند پیچیده است که تحت تأثیر عوامل درون و بیرون بدن قرار می گیرد. تغییرات در ماتریکس خارج سلولی پوست (dermal extracellular matrix) را می توان مهمترین عامل پیری پوست دانست، علائم این تغییرات عبارتند از :
کاهش محتوای کلاژن نوع I ، تکه تکه شدن رشته های کلاژن و همچنین رسوب الاستین از شکل افتاده (amorphous elastin) که ارتجاع پذیری ندارد (مثل کش مرده ای که خاصیت کشسانی خود را از دست داده و شل شده است)
ماتریکس خارج سلولی چیست؟ مجموعه ای از پروتئین ها و مولکولهای فعال زیستی است که مانند چسبی محکم سلول های پوست را به هم می چسباند و به مثابه یک داربست استحکام پوست را حفظ می کند.
پیری پوست چیست ؟
پوست بزرگترین و سطحی ترین اندام بدن انسان است. پوست توانایی تجدید و نوشدن دارد و وظایفی مثل تنظیم دمای بدن ، حفاظت در برابر عوامل بیماریزا و اشعه مضر آفتاب ، حس لامسه و … را بر عهده دارد. پوست ، اندام قابل رؤیت است و از طریق مشاهده آن می توان به وضعیت سلامتی و حال خوب یا بد هر فرد پی برد . داشتن پوستی سالم ، صاف و درخشان نقش اساسی در زیبایی و مقبولیت اجتماعی دارد. پیری پوست یک فرآیند طبیعی است که به علت تغییرات درونی در سوخت وساز سلولی (ناشی از ژنتیک و اثر گذر زمان) و همچنین آسیبهای بیرونی مثل اشعه فرابنفش خورشید، آلودگی ، سیگار، حرکات عادتی عضلات(مثل اخم کردن یا ابرو بالا انداختن) و رژیم غذایی ایجاد میشود. بیشتر این تغییرات در لابه درم (dermis) پوست رخ میدهد که بخش اصلی آن یک ماتریکس خارج سلولی متراکم و غنی از کلاژن (ECM) است که باید داربست محکمی را برای پوست ایجاد کند .لایه درم پوست ساختاری شبیه بتون آرمه دارد ، رشته های کلاژن مثل میلگرد و هیالورونیک اسید مثل سیمان ، اسکلت پوست را می سازد و باعث تاب آوری پوست در برابر کشش و فشار می شود (شکل شماره ۱). رشته های الاستیک (Elastic fibers) که از یک هسته الاستینی متقاطع حاوی میکروفیبریلهای مبتنی بر فیبریلین تشکیل شدهاند، دومین جزء کلیدی درم هستند که به پوست خاصیت ارتجاعی، انعطافپذیری و استحکام کششی میدهند. با افزایش سن رشته های کلاژن و الاستین تشکیل دهنده این داربست محکم دچار فرسایش شده و در نتیجه پوست دچار چین و چروک می شود. همچنین تغییرات مهمی در لایه اپیدرم (epidermis) پوست رخ میدهد، از جمله تجمع سلول های شاخی یاکورنئوسیت ها (corneocytes)، که باعث میشود تا پوست ظاهری خشن و کدر به خود بگیرد. علاوه بر این، کاهش عروق پوست و تغییرات در بافت زیر پوست در بروز نشانه های پیری پوست یا skin ageing نقش دارند.
نکته: لایه خارجی پوست انسان یا اپیدرم (epidermis) عمدتاً از سلول های مرده شاخی یا کورنئوسیت تشکیل شده است که نقش سپر محافظتی پوست را بازی می کند. در زیر سلولهای کورنئوسیت، کراتینوسیتهای زنده وجود دارند که هرچه به سطح پوست نزدیک تر می شوند تمایز یافته و به سلول های شاخی تبدیل می شوند. همانطور که در شکل می بینید سطح تماس لایه اپیدرم (epidermis) و درم صاف نیست بلکه برای افزایش حداکثری این سطح تماس و ایجاد استحکام بیشتر فرورفتگی و برجستگی دارد. زیر اپیدرم، درم (dermis) قرار دارد که عمدتاً از کلاژن، رشته های الاستین و سایر اجزای ماتریکس خارج سلولی تشکیل شده است. رشته های کلاژن و الاستین توسط فیبروبلاست ها ساخته می شوند تا مقاومت کششی، استحکام و خاصیت ارتجاعی پوست را فراهم کنند. داخلی ترین لایه پوست، هیپودرم (hypodermis) است که عمدتاً از سلول های چربی تشکیل شده است که به فرمدهی و ایجاد ساختار پوست کمک می کند. مویرگ های خونی، عروق لنفاوی، غدد عرق، غدد چربی، فولیکول های مو و اجسام لایه ای نیز میان درم و هیپودرم قرار دارند.
فرآیند ageing پوست، یا پیری پوست چیست؟
در فرآیند پیری یا ageing پوست در ماتریکس بین سلولی یا ECM، تغییراتی مثل کاهش تولید کلاژن نوع I و افزایش تخریب رشته های کلاژن و الاستین مشاهده میشود. علاوه بر این، پیری پوست همراه است با افزایش سطح متالوپروتئینازها (metalloproteinases) که همزمان باعث تخریب رشته های کلاژن و الاستین (elastin fibers) و اختلال در سیگنال دهی فاکتور رشد تبدیل کننده یا β-(TGF) می شود که رسوب کلاژن را باز هم کاهش می دهد (شکل شماره دو)
با افزایش سن، تغییرات زیادی در اپیدرم و درم رخ می دهد. در اپیدرم، لایه شاخی (متشکل از سلول های مرده سطح پوست) ضخیم شده و ظاهری خشن و کدر به پوست میدهد. در لایه درم ، کاهش محتوای کلاژن و به هم ریختگی و تکه تکه شدن رشته های کلاژن و الاستین باعث تضعیف داربست نگهدارنده زیر اپیدرم شده و در نتیجه چین و چروک در پوست ظاهر شده و پوست شل می شود.
تفاوت پیری ذاتی پوست و پیری ناشی از عوامل محیطی
با افزایش سن، تغییرات زیادی در اپیدرم و درم رخ می دهد. در اپیدرم، لایه شاخی (متشکل از سلول های مرده سطح پوست) ضخیم شده و ظاهری خشن و کدر به پوست میدهد. در لایه درم ، کاهش محتوای کلاژن و به هم ریختگی و تکه تکه شدن رشته های کلاژن و الاستین باعث تضعیف داربست نگهدارنده زیر اپیدرم شده و در نتیجه چین و چروک در پوست ظاهر شده و پوست شل می شود.
تفاوت پیری ذاتی پوست و پیری ناشی از عوامل محیطی
اگرچه فرآیند پیری پوست در هر دو تا حد زیادی مشترک است، اما اختلافات کوچکی هم با هم دارند. پیری ذاتی (Intrinsic) در نتیجه فرآیند طبیعی گذشت زمان و بالا رفتن سن رخ میدهد، در حالی که پیری با علل بیرونی (extrinsic) ناشی از عوامل محیطی بخصوص قرار گرفتن در معرض نور خورشید (یا همان پیری نوری photoaging) ، آلودگی هوا ، دخانیات و … ایجاد میشود.
پیری ذاتی با زوال طبیعی پوست، تدریجی و به علت اختلال در چرخه بازسازی سلولی (cell turnover) و تغییرات فرسایشی در بافت زیر جلدی رخ می دهد. در این تغییرات، پوست شل شده و دچار چین و چروک های ظریف میشود و همچنین خطوط میمیک صورت مثل خط خنده،خط اخم یا خط غم به مرور عمیقتر می شود اما معمولا پوست بدون لک باقی می ماند (شکل ۲). در این نوع پیری ، پوست تحلیل رفته ، توانایی آن برای ترمیم و بازسازی کاهش یافته و تعداد سلول های تولیدکننده کلاژن کاهش می یابد. همچنین در ماتریکس خارج سلولی ، فیبرهای کلاژن و به خصوص کلاژن I از بین می رود.
علائم ناشی از عوامل بیرونی پیری پوست چیست:
- تجمع رنگدانه در پوست و ظهور لکههای سنی یا (age spots)
- چین و چروکهای عمیق
- نازک شدن پوست
- چرمی شدن پوست و از دست رفتن خاصیت ارتجاعی آن
تصور می شود که پیری پوست با علل بیرونی ناشی از کاهش آنتی اکسیدان ها و افزایش رادیکال های آزاد است که باعث تخریب پروتئین های تشکیل دهنده پوست از جمله کلاژن و الاستین می شود. علاوه بر این، اشعه ماوراء بنفش می تواند به رشته های DNA در هسته سلول و ژن ها آسیب بزند. پرتو فرابنفش همچنین قندی شدن (glycation) را افزایش میدهد که میتواند با مکانیسمهای مختلف ، فرآیند پیری را تشدید کند.
حال که با فرآیند پیری طبیعی پوست و پیری ناشی از عوامل بیرونی آشنا شدیم سؤال اصلی اینست که چطور از پیری پوست پیشگیری کنیم؟
محصولات موضعی حاوی فاکتورهای رشد و سیتوکین ها به طور گسترده برای درمان پیری پوست و بهبود فرسایش طبیعی و آسیب عوامل محیطی روی پوست مورد مطالعه قرار گرفته اند. امروزه فاکتورهای رشدی که مستقیماً بر ساخته شدن کلاژن تأثیر می گذارند را می شناسیم که عبارتند از: فاکتور رشد مشتق از پلاکت (platelet-derived growth factor)، فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF)، فاکتور رشد اپیدرمی (EGF)، فاکتور تحریک کننده کلنی گرانولوسیت (granulocyte-colony stimulating)، فاکتور رشد کراتینوسیت (keratinocyte) و فاکتور رشد کبدی (hepatocyter) . همچنین سیتوکین های موثر در تولید کلاژن عبارتند از : TGF-β، اینترلوکین (IL)-6 و IL-8.
اگرچه چندین مطالعه نشان می دهد که تحریک فاکتورهای رشد موضعی و سایتوکین ها که در روشهای جوانسازی مبتنی بر لیزر اتفاق می افتد از نظر بالینی به جوانسازی پوست کمک می کند، اما انتقال آنها از طریق محصولات موضعی (ژل،کرم و محلول) با توجه به اندازه مولکولی بزرگ آنها (که بیش از 15,000 دالتون است) و توانایی آنها را برای نفوذ به لایه شاخی پوست را محدود می کند، موفقیت آمیز نیست.
به طور کلی مولکول های بزرگتر از 15,000 دالتون نمی توانند به راحتی به لایه شاخی نفوذ کنند تا به کراتینوسیت های زنده در لایه قاعده ای برسند. یکی از راههای احتمالی ورود مولکولهای بزرگتر مانند فاکتورهای رشد و سیتوکینها از طریق فولیکولهای مو، غدد عرق یا پوست آسیبدیده است. به عنوان مثال، پس از میکرونیدلینگ ، جوانسازی با تیکسل و لایهبرداری با لیزر می توان نفوذپذیری پوست را افزایش داد تا مولکول های درشت دارویی بتوانند وارد بخش های زنده پوست شوند. علاوه بر این، ممکن است بتوان با استفاده از حامل هایی مثل لیپوزوم ها، نفوذ فاکتورهای رشد و سیتوکین ها را بهبود بخشید.
مطالعات آزمایشگاهی و بالینی تأثیر فاکتورهای رشد ، سیتوکین ها، ماتریکین ها و پپتیدهای شبه ماتریکین در افزایش تولید کلاژن و جوانسازی پوست را نشان داده و چشم انداز امیدوارکننده ای در جلوگیری و درمان پیری پوست ؛ پیش روی ما قرار می دهد اما برای اثبات مفید بودن این محصولات و تایید مصرف عمومی آنها به مطالعات بیشتری نیاز هست. برای آشنایی بیشتر با روش های درمان پیری پوست به مقاله جوانسازی نوشته دکتر قانعی مراجعه فرمایید.
ثبت ديدگاه